Η κάππαρις η ακανθώδης (Λατινική ονομασία: Capparis spinosa) είναι πολυετές (perennial) φυτό που φέρει στρογγυλεμένα, σαρκώδη φύλλα και μεγάλα λευκά προς ροζ-λευκά άνθη.
Το φυτό είναι γνωστό για τους βρώσιμους ανθοφόρους οφθαλμούς (μπουμπούκια) (κάππαρη), που χρησιμοποιούνται συχνά ως καρύκευμα και τους καρπούς (μούρα κάππαρης), από τα οποία και τα δύο συνήθως καταναλώνονται τουρσί. Άλλα είδη του είδους κάππαρις (Capparis), επίσης συλλέγονται μαζί όπως η Κ. η ακανθώδης (C. spinosa) για τους βρώσιμους ανθοφόρους οφθαλμούς και τους καρπούς τους. Άλλα μέρη του είδους Κάππαρις (Capparis), χρησιμοποιούνται στην παρασκευή φαρμάκων και καλλυντικών.
Η κάππαρις η ακανθώδης έχει βρεθεί σε άγρια κατάσταση στη Μεσόγειο, Ανατολική Αφρική, Μαδαγασκάρη, Νότιο-Δυτική και Κεντρική Ασία, Ιμαλάια, Νησιά του Ειρηνικού, Ινδοϊμαλάια και Αυστραλία. Είναι παρούσα σε όλες σχεδόν τις χώρες της λεκάνης της Μεσογείου και περιλαμβάνεται στη χλωρίδα των περισσοτέρων εξ αυτών, αλλά αν είναι αυτόχθονη στην περιοχή αυτή είναι αβέβαιο. Αν και η χλωρίδα της περιοχής της Μεσογείου έχει σημαντικό ενδημισμό, ο θάμνος κάππαρης θα μπορούσε να προέρχεται από τις τροπικές περιοχές και να έχει εγκλιματιστεί αργότερα στη λεκάνη της Μεσογείου.
Η κάππαρη πολλαπλασιάζεται με σπόρο ή με μόσχευμα. Παρότι η κάπαρη φυτρώνει εκεί που δεν την περιμένεις, οι δύο τρόποι πολλαπλασιασμού στην πράξη έχουν πολλές δυσκολίες. Οι σπόροι της κάππαρης έχουν μια εξωτερική φλούδα που είναι πολύ δύσκολο να διαπεραστεί από το νερό για να βλαστήσει το έμβρυο. Ακόμη κι όταν βλαστήσει ο σπόρος και βγει το φυτό βάζοντας τα στη τελική θέση αναμένουμε συνήθως στα τέσσερα φυτά να επιζήσει το ένα. Ο πολλαπλασιασμός με βλαστό που παίρνουμε από το φυτό έχει κι αυτός πολύ λίγες πιθανότητες να είναι επιτυχής ακόμη κι αν φανεί ότι αρχικά έχει πιάσει.
Στην Ιταλία και Τουρκία παράγουν φυτά κάππαρης. Πιθανόν αυτό να γίνεται με in vitro καλλιέργεια ιστών. Η Τουρκία παράγει αρκετή από ότι φαίνεται κάππαρη τουρσί την οποία εξάγει ακόμη και στην Ελλάδα. Καλλιέργεια κάππαρης γίνεται και στην Κύπρο.
Τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες, ο θάμνος κάππαρης έχει εισαχθεί σε ορισμένες Ευρωπαϊκές χώρες ως μια εξειδικευμένη καλλιέργεια. Κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1980, η οικονομική σημασία της κάππαρης, οδήγησε σε σημαντική αύξηση, τόσο στη περιοχή κάτω από τα επίπεδα της καλλιέργειας και όσο και της παραγωγής. Οι κυριότερες περιοχές παραγωγής είναι σε αντίξοα περιβάλλοντα που βρίσκονται στο Μαρόκο, τη νοτιοανατολική Ιβηρική χερσόνησο, Τουρκία και τα Ιταλικά νησιά της Παντελλερία και τις Αιολίδες Νήσους, ειδικά η Σαλίνα. Αυτό το είδος έχει δημιουργήσει ειδικούς μηχανισμούς να επιβιώνει στις Μεσογειακές συνθήκες και η εισαγωγή της στα ημίξηρα εδάφη μπορεί να βοηθήσει να αποφευχθεί η διατάραξη της ισορροπίας αυτών των ευαίσθητων οικοσυστημάτων.
Για την κερδοφορία, είναι απαραίτητη μια περίοδος συγκομιδής τουλάχιστον τριών μηνών. Το έντονο το φως της ημέρας και μια μακρά περίοδος ανάπτυξης είναι αναγκαία για την εξασφάλιση υψηλών αποδόσεων. Το καλοκαίρι, η κάππαρη δύναται να αντέξει θερμοκρασίες άνω των 40 °C, αλλά κατά τη διάρκεια της βλαστικής περιόδου, είναι ευαίσθητο στον παγετό. Η κάππαρη είναι ικανή να επιβιώσει σε χαμηλές θερμοκρασίες υπό τη μορφή κούτσουρου, όπως συμβαίνει στους πρόποδες των Άλπεων. Φυτά κάππαρης βρίσκονται ακόμη και στα 3500 m πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας στη Ladakh, αν και συνήθως καλλιεργούνται σε χαμηλότερα υψόμετρα. Ορισμένα Ιταλικά και Αργεντίνικα φυτά μπορούν να αντέξουν ισχυρούς ανέμους, χωρίς πρόβλημα, λόγω της κατακείμενης αρχιτεκτονικής της κάππαρης και της δερματώδους συνοχής των φύλλων σε ορισμένους πληθυσμούς.
 |
| Μοναστηράκι 05/06/2007 |
Η κάππαρη είναι ασβεστόφιλο φυτό, γι’ αυτό και αγαπά τους τοίχους. Κατά κάποιο τρόπο οι τοίχοι μοιάζουν με τον φυσικό της βιότοπο, που είναι τα ασβεστολιθικά βράχια με τις τόσες ρωγμές που διαθέτουν. Η κάππαρη ανθίζει το καλοκαίρι. Το μέρος του φυτού που τρώμε είναι τα μπουμπούκια των λουλουδιών του και όχι οι καρποί τους, όπως ίσως πιστεύουν πολλοί.
Η κάππαρη χρησιμοποιείται ως καρύκευμα σε διάφορες σαλάτες, σε ποικιλία από τουρσιά και σε σάλτσες. Η γεύση της είναι πικάντικη και ελαφρώς καυτερή· αυτό οφείλεται στην ύπαρξη τού σιναπέλαιου που απελευθερώνεται από τους ιστούς του φυτού. Ο φλοιός της ρίζας χρησιμοποιείται στη θεραπεία διαφόρων παθήσεων όπως αρθρίτιδες, ρευματισμοί και πονόδοντοι. Στην αρχαιότητα πίστευαν ότι το φυτό έχει θεραπευτικές αλλά και μαγικές ιδιότητες.
Η κάππαρη είναι πιθανόν το περισσότερο ξεροφυτικό φυτό της Μεσογειακής ζώνης. Στην Ισπανία το χρησιμοποιούν για να σχηματίσουν αντιπυρικές ζώνες καθότι σε διαστήματα μεγάλης ξηρασίας το φυτό δεν πέφτει σε θερινή νάρκη, όπως κάποια άλλα που ξεραίνονται εντελώς, αλλά διατηρεί τους χυμούς στους ιστούς της. Συνήθως φύεται σε σχισμές απόκρημνων βράχων πολύ κοντά στην θάλασσα. Αυτή είναι μια παραλλαγή ποικιλίας της Καππάρεως της ακανθώδους (Capparis spinosa), που έχει ελάχιστα μέχρι καθόλου αγκάθια και μεγάλα σχετικά φύλλα. Μια ποικιλία με αγκάθια και πιο μικρά φύλλα βρίσκεται σε πολλά σημεία της Αθήνας σε απίθανα μέρη. Σε ενώσεις κράσπεδων, σε σχισμές πεζοδρομίων, σε σχισμές τοίχων 1ου, 2ου, ακόμη και 3ου ορόφου. Το πιθανότερο είναι ότι οι σπόροι βλάστησαν σε αυτά τα σημεία, μεταφερόμενοι περισσότερο από τα μυρμήγκια παρά από τον αέρα.
Ο αλατισμένος και ανθοφόρος οφθαλμός του τουρσιού κάππαρης (ο οποίος απλά ονομάζεται «η κάππαρη»), χρησιμοποιείται συχνά ως καρύκευμα ή γαρνιτούρα. Η κάππαρη είναι ένα κοινό συστατικό στη Μεσογειακή κουζίνα, ιδίως στις κουζίνες της Κύπρου, Ιταλίας, Αιολίας και Μάλτας. Οι ώριμοι καρποί της κάππαρης, παρασκευάζονται ομοίως και διατίθενται στο εμπόριο ως «μούρα κάπαρης».
Οι ανθοφόροι οφθαλμοί, όταν είναι έτοιμοι να συλλεχθούν, είναι σκούρο πράσινοι και περίπου το μέγεθος ενός φρέσκου σπυριού αραβόσιτου (Αραβόσιτος ο κοινός ή Ζέα η μαϋς). Συλλέγονται, κατόπιν μαρινάρονται εντός άλατος ή μείγματος από αλάτι και ξύδι και τέλος αποστραγγίζονται. Η έντονη γεύση αναπτύσσεται καθώς απελευθερώνεται έλαιο σιναπιού (glucocapparin), από έκαστο ανθοφόρο οφθαλμό της κάππαρης. Αυτή η ενζυματική αντίδραση οδηγεί στο σχηματισμό ρουτίνης, που συχνά φαίνονται ως κρυσταλλωμένες λευκές κηλίδες επί των επιφανειών των μεμονωμένων ανθοφόρων οφθαλμών (μπουμπουκιών) κάππαρης.
Δεν είναι μόνο η πικάντική γεύση τους που σε κερδίζει αλλά και οι πολλές ιδιότητες αυτού του φυτού, με το Διοσκουρίδη, το μεγαλύτερο ίσως φαρμακολόγο της αρχαιότητας, να έχει αναφερθεί πρώτος στις θεραπευτικές ιδιότητες της κάπαρης.
Όπως όλα τα φυτά έτσι και η κάππαρη έχει φαρμακευτικές ιδιότητες. Τα μπουμπούκια και η ρίζα της είναι απολυμαντικά των νεφρών, εμμηναγωγά, ανθελμινικά, διουρητικά και τονωτικά. Θεωρούνται επίσης αποτελεσματικά κατά της αρτηριοσκλήρυνσης, των αιμορροΐδων, του κρυολογήματος και της οσφυαλγίας.
Κατά τον Διοσκουρίδη οι περιβαλλοντικές συνθήκες ενός τόπου μπορούν να συντελέσουν στη θεραπευτική αποτελεσματικότητα κάθε ύλης και πρόκειται για το είδος που θεωρείται ότι μπορεί να θεραπεύσει τις φλεγμονές. Ο Γαληνός αναφέρεται ενδεικτικά στο Περί συνθέσεως φαρμάκων κατά τόπους πως τα φύλλα κάπαρης προέρχονται από ένα θαμνώδες φυτό που χρησιμοποιείται περισσότερο ως φάρμακο παρά ως τρόφιμο. (ΚΛΑΥΔΙΟΥ ΓΑΛΗΝΟΥ Α Π Α Ν Τ Α Περί τροφών δυνάμεως Τόμος VI, Βιβλίο Β (σελ.615,616) Κεφ λδ Περί καππάρεως : Θαμνώδές έστι φυτόν ή κάππαρις δύναμις δ΄ αυτής έστι λεπτομερής ικανώς, και διά τούτο τροφήν ελαχίστην αναδίδωσιν εις το τών εσθιόντων αυτήν σώμα, καθάπερ και τ΄άλλα πάντα, όσα λεπτομερή. χρώμεθα δε ώς φαρμάκω μάλλον ή ως τροφή τω του φυτού ...).
Ο αρχαίος γευσιγνώστης Αθήναιος την αναφέρει έξι φορές στους «Δειπνοσοφιστές» του. Γενικά όμως στην κλασική αρχαιότητα την θεωρούσαν τροφή για τους φτωχούς.
Ο Τιμοκλής, σατιρικός ποιητής του 4ου αιώνα π.Χ., είχε γράψει πώς η Φρύνη, η διάσημη εταίρα της αρχαιότητας, μάζευε και πουλούσε κάππαρη στην αγορά της Αθήνας. Λόγω της ιδιαίτερης αξίας για την φαρμακευτική της χρήση όσο διάστημα πουλούσε την κάππαρη δεν εργαζόταν ως εταίρα κι αυτό δημιουργούσε προβλήματα στους πελάτες, που παραπονούνταν ότι τους «έκλεινε την πόρτα».
Οι πλούσιοι Ρωμαίοι δεν καταδέχονταν την κάππαρη. Όχι όμως και οι Βυζαντινοί, που τη θεωρούσαν θαυμάσιο ορεκτικό («ενόρεκτος κάππαρις») όπως γράφει ο Παύλος ο Αιγινήτης.
Στα όρη βγαίνει η κάππαρη
τα χείλη σου είναι ζάχαρη
ωραία Θεσσαλονικιά
Πετούν τα μάτια σου φωτιές
και μαραζώνεις τις καρδιές,
μαράζωσες κι εμένανε
που μ’ έχει η μάνα μου ένανε...
 |
| Τουρκοβούνια 01/08/2009, άνθος και μπουμπούκια |
Πηγές εικόνων και κειμένου
- Κάππαρις η ακανθώδης - Βικιπαίδεια
- Flora Attica: Η κάππαρη βγαίνει στα όρη και το Μοναστηράκι
- https://www.santorganics.gr/index.php?route=information/information&information_id=14
